Cholesterol – czym jest?

Cholesterol zalicza się do tłuszczów, czyli lipidów. Należy do organicznych związków chemicznych. Mamy z nim wyłącznie styczność w organizmach zwierzęcych.
Rośliny bowiem nie mają zdolności syntetyzowania tego związku. Cholesterol nie rozpuszcza się we krwi, ponieważ jest tłuszczem. Jest więc związkiem tłuszczowym wytwarzanym w organizmie człowieka przede wszystkim w wątrobie i jelicie.  Przenoszony jest przez lipoproteiny, czyli cząsteczki zbudowane z tłuszczów i białek. Jego stężenie we krwi nie powinno przekraczać normy ustalonej przez Światową Organizację Zdrowia. 

Faktem jest, że nie wszystkie frakcje cholesterolu mają negatywny wpływ na zdrowie.  

Badania wykazały, że występuje kilka typów lipoprotein. Należą do nich m.in. trójglicerydy oraz dwie frakcje: HDL i LDL. Frakcje te różnią się między sobą budową, właściwościami oraz funkcją, jaką pełnią w organizmie. Ich zawartość we krwi również powinna mieścić się w ściśle określonych granicach. Cholesterol stanowi niezbędny składnik komórek, kwasów żółciowych, hormonów oraz witaminy D3, przez co pełni ważną funkcję w organizmie człowieka.

Jakie funkcje pełni w organizmie cholesterol?

Cholesterol pełni wiele ważnych funkcji biologicznych. Przede wszystkim stanowi materiał budulcowy komórek – wchodzi w skład błon komórkowych i mitochondriów. Jest także niezbędny do prawidłowego działania komórek ustroju i reguluje wiele procesów, które zachodzą w naszym organizmie. Między innymi wchodzi w skład osłonek mielinowych włókien nerwowych, dzięki czemu chroni je przed uszkodzeniem (jak wiadomo, utrata mieliny skutkuje zaburzeniami neurologicznymi). Cholesterol jest również niezbędny do prawidłowego działania receptorów serotoniny w mózgu (serotonina m.in. wpływa na samopoczucie, reguluje perystaltykę jelit i własności poznawcze). Bierze udział w procesie wytwarzania witaminy D (w skórze pochodna cholesterolu pod wpływem promieni słonecznych przekształca się w witaminę D3, która w wątrobie i nerkach przechodzi w postać aktywną), która jest niezbędna m.in. do rozwoju układu kostnego, mięśniowego i nerwowego. Cholesterol uczestniczy także w produkcji wielu hormonów (np. testosteronu, estradiolu, progesteronu, kortyzolu, aldosteronu). Ponadto cholesterol jest związkiem niezbędnym do produkcji kwasów żółciowych w wątrobie.

Cholesterol HDL vs LDL – dobry kontra zły cholesterol

Frakcja HDL cholesterolu ma wysoką gęstość, a frakcja LDL niską. HDL przyjął potoczną nazwę „dobrego cholesterolu”, ponieważ chroni on naczynia krwionośne przed miażdżycą. Jego działanie polega na wiązaniu nadmiaru cholesterolu ze ścian naczyń i przenoszeniu go do wątroby, w której ulega dalszemu przetworzeniu, zmagazynowaniu lub wydaleniu z żółcią. W zdrowym organizmie stężenie frakcji HDL powinno być większe niż 40 mg/dl, jak określa norma. Cholesterol LDL, czyli tzw. zły cholesterol to frakcja, która transportuje cholesterol z wątroby do komórek ciała (czyli odwrotnie, niż HDL). Jej stężenie we krwi powinno być niższe niż 100 mg/dl. Jeśli przekracza tę wartość, osadza się w tętnicach wieńcowych, tworząc złogi, przez co zmniejsza ich przekrój, co może w krótkim czasie doprowadzić do zawału, miażdżycy lub udaru mózgu.

Jakie są normy cholesterolu?

Aby uchronić się przed chorobą wieńcową i miażdżycą, warto co jakiś czas kontrolować poziom cholesterolu we krwi, wykonując tzw. lipidogram. Badanie cholesterolu polega na określeniu stężenia całkowitego cholesterolu we krwi oraz frakcji HDL, LDL i trójglicerydów. Lipidogram powinien być bezwzględnie wykonywany u cukrzyków, osób otyłych oraz cierpiących na nadciśnienie, a także przewlekłą chorobę nerek czy miażdżycę.

Cholesterol – normy

Cholesterol całkowity u zdrowego człowieka nie powinien przekraczać 200 mg/dl. Zaleca się, aby stężenie dobrego cholesterolu (HDL) było większe od 40 mg/dl (u kobiet powyżej 46 mg/dl), natomiast frakcji LDL nie może przekraczać 115 mg/dl. Poziom trójglicerydów nie powinien być większy od 150 mg/dl.

Ważne jest również zachowanie odpowiedniej proporcji między frakcjami HDL i LDL. U niektórych osób (np. zażywających konkretne leki) wartości te mogą odbiegać od normy, co wcale nie musi oznaczać kłopotów ze zdrowiem. Interpretacja wyników powinna więc zawsze należeć do lekarza.

Co może grozić w przypadku wysokiego cholesterolu?

Na zwiększenie stężenia cholesterolu we krwi ma wpływ wiele czynników, między innymi:

• obciążenie genetyczne,
• prowadzony tryb życia,
• sposób odżywiania.

Specjaliści uważają, że do zwiększenia poziomu lipidów przyczyniają się przede wszystkim tłuszcze nasycone (zawarte w tłustym mięsie, nabiale i olejach zwierzęcych) oraz kwasy tłuszczowe typu trans (znajdujące się w wyrobach cukierniczych i potrawach smażonych). Wysoki cholesterol zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, zawału serca, udaru mózgu oraz innych chorób spowodowanych miażdżycą. Dlatego tak ważne jest utrzymywanie prawidłowych wartości stężenia lipidów we krwi.

 

Jakie są sposoby na obniżenie cholesterolu?

Powstało już wiele publikacji i artykułów w internecie zawierających porady, jak obniżyć cholesterol. Przede wszystkim należy zmienić dietę i dotychczasowy tryb życia. Okazuje się, że odpowiednia aktywność fizyczna może skutecznie obniżyć poziom cholesterolu we krwi. Wystarczy codziennie przeznaczyć 30 minut na wysiłek fizyczny, najlepiej pod okiem specjalisty, aby uzyskać odpowiedni skutek. Jeśli nie mamy czasu lub możliwości skorzystania z opieki trenera, można ćwiczyć samemu, uprawiając jazdę na rowerze, pływanie, jogging, nordic walking, a nawet zwykły marsz, a nawet spacer. Efektem ubocznym, który bardzo nas ucieszy, będzie z pewnością odzyskanie swojej dawno utraconej smukłej sylwetki. Należy przy tym prowadzić higieniczny tryb życia, czyli:

• zrezygnować z picia alkoholu i palenia papierosów,
• unikać sytuacji stresowych,
• zapewnić sobie odpowiednią ilość snu i relaks po pracy.

Ważne jest również zredukowanie nadmiernej masy ciała (chodzi głównie o tkankę tłuszczową), co obniża cholesterol. Statystyki pokazują, że zmniejszenie nawet o kilka procent (5 do 10%) masy ciała, znacznie obniża poziom cholesterolu.

Jaka jest dieta na cholesterol? – dieta antycholesterolowa

Dieta antycholesterolowa wyklucza spożywanie produktów zawierających tłuszcze trans,
a więc fast foody, zapiekanki, frytki, chipsy, wyroby czekoladopodobne itp. oraz zaleca ograniczenie spożycia cukru i słodyczy. Należy spożywać produkty zawierające dużo błonnika, ponieważ ogranicza on wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. Należą do nich płatki owsiane, pieczywo pełnoziarniste, warzywa (strączkowe, brokuły, kapusta, pomidory, jarmuż, czosnek), orzechy oraz nasiona (np. pestki dyni czy siemię lniane) i owoce (jabłka, dynia, porzeczki, gruszki, pigwa). Tłuste mięso i tłuszcze zwierzęce należy zastąpić mięsem chudym oraz oliwą z oliwek i olejem rzepakowym. Zaleca się również włączenie do jadłospisu tłustych ryb morskich, ponieważ stanowią one bogate źródło kwasów omega 3, które pomagają utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi.

W początkowym okresie dieta cholesterolowa, jak każda nowość, może wydawać się kłopotliwa, warto jednak spróbować.

 

Cholesterol – mity 

Nie ma potrzeby badać cholesterolu aż do momentu osiągnięcia średniego wieku.  

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca jednorazową kontrolę poziomu cholesterolu u dzieci w wieku od 9 do 11 lat i ponownie u młodych osób w wieku od 17 do 21 lat, gdy nie ma innych czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz wczesnego występowania choroby serca w najbliższej rodzinie. Po ukończeniu 20. roku życia sugeruje się wykonywać badania poziomu wszystkich frakcji cholesterolu we krwi co 4-6 lat, gdy ryzyko sercowo-naczyniowe jest niskie. 

Tylko osoby z nadwagą i otyłością mają podwyższony poziom cholesterolu we krwi.  

Osoby z nadwagą i otyłością mają rzeczywiście wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowego stężenia cholesterolu we krwi, natomiast szczupła budowa ciała nie stanowi w tym przypadku czynnika protekcyjnego. Niezależnie od masy ciała, diety i poziomu aktywności fizycznej należy regularnie kontrolować poziom cholesterolu. 

Wysokie stężenie cholesterolu dotyczy wyłącznie mężczyzn.  

Choć miażdżyca zwykle występuje później u kobiet niż u mężczyzn, to jednak choroby serca są główną przyczyną zgonów także wśród kobiet. Przedwczesna menopauza (poniżej 40. roku życia), ciąża, karmienie piersią, otyłość i zaburzenia hormonalne mogą w szczególności istotnie wpływać na stężenie cholesterolu we krwi u kobiet. 

Poziom cholesterolu jest odzwierciedleniem wyłącznie sposobu odżywiania i poziomu aktywności fizycznej. 

Nie są to jedyne czynniki. Do pozostałych zalicza się predyspozycje genetyczne, czynne i bierne palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz nadmierną masę ciała. Mimo wszystko bardzo ważne jest, aby przestrzegać diety zdrowej dla serca i podejmować aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności w celu zmniejszenia ryzyka zawału serca oraz udaru mózgu. 

Przyjmowanie leków obniżających cholesterol oznacza, że nie trzeba już dbać o dietę.  

Najskuteczniejszym sposobem, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się chorób układu sercowo-naczyniowego jest jednoczesna dbałość o prowadzenie zdrowego trybu życia. Oprócz przyjmowania leków obniżających stężenie cholesterolu we krwi zaleca się przestrzeganie zrównoważonej diety w oparciu o ogólne zasady zdrowego odżywiania i podejmowanie aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności przez co najmniej 150 minut tygodniowo. Należy również pamiętać o zaprzestaniu palenia tytoniu i ograniczeniu spożycia napojów alkoholowych. 

Dzieci nie muszą martwić się o poziom cholesterolu we krwi.  

Dzieci mogą mieć również podwyższone stężenie cholesterolu. Dotyczy to zwłaszcza dziedziczenia wysokiego poziomu cholesterolu od jednego lub obojga rodziców, co fachowo określa się jako hipercholesterolemię rodzinną. Te dzieci są w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia przedwczesnego zawału serca oraz udaru mózgu.  

Bibliografia:

 

• Choroby wewnętrzne. Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM. Andrzej Szczeklik (red.). T. 1. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, s. 123–124, 127–131. ISBN 83-7430-031-0.

 

1. Janusz Ciok, Suplementy diety a zdrowie układu krążenia, [w:] Mirosław Jarosz, Suplementy diety a zdrowie, Warszawa 2008: Wydawnictwo lekarskie PZWL, s. 51, ISBN 978-83-200-3701-2.
   
   
2. John McMurry: Chemia organiczna. Wyd. 4. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-12984-0.